Maria Konopnicka (1842–1910) była jedną z najwybitniejszych polskich pisarek okresu pozytywizmu — poetką, nowelistką, autorką literatury dziecięcej, tłumaczką, publicystką i działaczką społeczną. Jej twórczość łączyła zaangażowanie społeczne z głębokim humanizmem, a jej życie prywatne odzwierciedlało niezależność i odwagę w przełamywaniu konwenansów epoki.
Życiorys
Urodziła się 23 maja 1842 roku w Suwałkach jako Maria Wasiłowska. W młodości uczęszczała do pensji sióstr sakramentek w Warszawie, gdzie zaprzyjaźniła się z Elizą Orzeszkową. W 1862 roku wyszła za mąż za Jarosława Konopnickiego i w ciągu dziesięciu lat urodziła ośmioro dzieci (sześcioro przeżyło). Małżeństwo okazało się nieudane — mąż nie akceptował jej aspiracji literackich. W 1876 roku Maria opuściła męża, zabierając dzieci, i zamieszkała w Warszawie, utrzymując się z pisania i udzielania korepetycji. Był to akt niezwykłej odwagi i niezależności jak na ówczesne czasy.
Twórczość
Konopnicka debiutowała w 1870 roku wierszem „Zimowy poranek” opublikowanym w „Kaliszaninie”. Jej dorobek literacki obejmuje poezję, nowele, szkice, eseje, reportaże i tłumaczenia. W swojej twórczości poruszała tematykę społeczną, ukazując losy ludzi ubogich, wykluczonych i pokrzywdzonych.
Do jej najważniejszych utworów należą:
- „Mendel Gdański” – nowela poruszająca problem antysemityzmu
- „Dym” i „Nasza szkapa” – obrazy życia biedoty miejskiej
- „Rota” (1908) – wiersz patriotyczny, który stał się hymnem walki z germanizacją
- „O krasnoludkach i sierotce Marysi” oraz „Na jagody” – klasyka literatury dziecięcej
Jej utwory dla dzieci łączyły elementy baśniowe z głębokim przesłaniem moralnym, unikając przy tym nachalnego dydaktyzmu.
Działalność społeczna i polityczna
Konopnicka była aktywną działaczką społeczną i patriotką. Wspierała walkę o prawa kobiet, angażowała się w obronę języka polskiego i protestowała przeciwko prześladowaniom mniejszości narodowych. Była jedną z organizatorek międzynarodowego protestu przeciwko represjom wobec dzieci we Wrześni, które w 1901 roku odmówiły nauki religii w języku niemieckim.
Śmierć i dziedzictwo
Maria Konopnicka zmarła 8 października 1910 roku we Lwowie na zapalenie płuc. Została pochowana na Cmentarzu Łyczakowskim, a jej pogrzeb zgromadził tłumy, świadcząc o ogromnym szacunku, jakim darzyło ją społeczeństwo.
Dziś jej imię noszą liczne szkoły, ulice i instytucje kultury w Polsce. W 2022 roku Sejm RP ogłosił Marię Konopnicką jedną z patronek roku, oddając hołd jej nieprzemijającemu wpływowi na polską literaturę i kulturę.
Maria Konopnicka pozostaje symbolem niezłomności, odwagi i zaangażowania społecznego. Jej twórczość, bogata w wartości humanistyczne i patriotyczne, wciąż inspiruje kolejne pokolenia czytelników.
